Trạng Lường cân voi - Giai thoại về Lương Thế Vinh

Lương Thế Vinh (1441-1496) là nhà toán học, Phật học, nhà thơ nổi tiếng thời Lê Sơ. Ông quê làng Cao Hương, nay là thôn Cao Phương, xã Liên Bảo, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Lương Thế Vinh vẫn được người đời quen gọi là Trạng Lường. Lí do là vì ngay từ nhỏ, ông đã tỏ ra rất giỏi trong việc đo lường. Ông đỗ Trạng nguyên năm 1463 đời vua Lê Thánh Tông. Lương Thế Vinh là tác giả cuốn "Đại thành toán pháp", cuốn sách dạy toán học đầu tiên của nước ta. Giai thoại Trạng Lường cân voi kể về cuộc gặp gỡ của sứ thần nhà Minh với Lương Thế Vinh. Bằng trí thông minh của mình, ông đã khiến cả đoàn sứ bộ phải ngả mũ khâm phục.

TRẠNG LƯỜNG CÂN VOI

Khi đến tuổi trưởng thành, có lần Lương Thế Vinh đến một khúc sông, thấy mấy người đang bàn tính với nhau tìm cách đo chiều rộng của con sông để bắc cầu. Hôm đó nước sông dâng cao và chảy xiết, nên không thể bơi qua. Lương Thế Vinh bèn góp ý: “Không cần sang sông làm gì. Các ông tìm cho tôi mấy cái cọc, tôi sẽ đo giúp.”

Lúc đầu, mấy người nọ tưởng ông nói đùa, không tin. Nhưng chỉ sau một lúc đóng cọc, ngắm nghía và tính toán, ông đã cho họ biết khúc sông rộng bao nhiêu thước. Thì ra từ thời đó, Lương Thế Vinh đã biết đến kiến thức về tam giác đồng dạng.

Tương truyền, có lần, đoàn sứ bộ nhà Minh sang nước ta. Vua Lê Thánh Tông cử trạng nguyên Lương Thế Vinh đón tiếp. Trưởng đoàn sứ Minh vốn nghe tiếng trạng nguyên Việt chẳng những nổi tiếng về văn chương, mà còn có trí thức uyên bác về khoa học, bèn hỏi: “Có phải ông là người làm ra sách Đại thành toán pháp?”

Lương Thế Vinh khiêm tốn, đáp: “Vâng, đúng vậy!”

Nhân lúc đó có con voi đang kéo gỗ dưới sông lên, sứ Tàu bèn thách: “Vậy quan trạng có thể cân xem con voi kia nặng bao nhiêu được không?”

“Được chứ!” Dứt lời, Lương Thế Vinh lấy chiếc cân, xăm xăm đi ra phía sông để cân voi. Sứ Tàu phì cười, nói: “Xem ra chiếc cân quan trạng chỉ đủ cân được cái đuôi voi thôi!” “Thì chia nhỏ voi ra nhiều phần để cân.” Lương Thế Vinh trả lời.

Sứ Tàu lại châm chọc: “Ông định mổ thịt voi chắc? Nhớ phần tôi miếng gan nhé!” Lương Thế Vinh không trả lời. Ông sai lính dắt voi xuống chiếc thuyền lớn đang neo tại bờ sông, đợi khi con voi đã đứng yên thì sai người đánh dấu mép nước bên mạn thuyền, rồi dắt voi lên bờ. Sau đó, ông ra lệnh cho quân lính khuân đá bỏ vào thuyền, cho đến khi thuyền chìm xuống ngang mực nước đã đánh dấu thì thôi. Thế rồi trạng cho bắc cân cân hết số đá trong thuyền và bảo với sứ Minh: “Đây, con voi ông chỉ, nặng chừng này cân!”

Viên sứ Tàu tuy trong bụng đã phục lăn, nhưng bề ngoài vẫn làm vẻ chưa tin, muốn thử tài trạng thêm, bèn xé một tờ giấy bản trong cuốn sách dày và đưa cho trạng một chiếc thước, nhờ đo xem tờ giấy dày bao nhiêu. Tình huống đặt ra thật khó xử. Tờ giấy quá mỏng, mà các nấc chia trên thước vừa lớn, lại không rõ. Nhưng với trí tuệ linh hoạt, Lương Thế Vinh đã nghĩ ngay được cách đo. Ông mượn viên sứ Tàu quyển sách, lấy thước đo chiều dày cả quyển, rồi chia cho số trang sách và tìm ra đáp số trước con mắt thán phục của sứ bộ nhà Minh.

-- Hết --

Truyện liên quan:

• Giai thoại về Trạng nguyên Giáp Hải
• Giai thoại về Trạng Hiền
• Truyện Trạng Quỳnh
• Giai thoại Lê Quý Đôn